Głos sprzeciwu na zmiany w teatrze

Od kilku lat na łamach naszego portalu pojawiają się wywiady z aktorami gnieźnieńskiego teatru, skrupulatnie przeprowadzane przez Danielę Zybalankę-Jaśko – niezwykłą osobowość gnieźnieńskiej sceny. W ostatnim czasie zaczęły napływać do nas krytyczne wiadomości na temat zmian w tej instytucji. Czytelnicy kilkukrotnie zwrócili uwagę w szczególności na kwestie językowe.

Dlaczego gnieźnieński teatr, cieszący się prawie 70-letnią tradycją, od 1955 roku noszący imię Aleksandra Fredry – polskiego komediopisarz, pamiętnikarza, poety, wolnomularza, nagle zaczął używać anglojęzycznych nazw typu: "Protest song", "5 o’clock z teatrem"? Co było powodem takich zmian? Czy teatr planuje zmianę swojego patrona na np. zachodnioeuropejską postać? Czy rolą teatru nie powinno być również promowanie mowy ojczystej i języka polskiego?

Szanowny Panie Redaktorze
Z uwagą zapoznałam się z Pańskim pismem dotyczącym wątpliwości, jakie wzbudziły w Panu anglojęzyczne terminy, których używamy promując działania Teatru im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie.
Doceniając Pańska, jakże słuszną, troskę o kondycję naszego języka, pozwolę sobie nie zgodzić się z Pańskimi zarzutami, że praktyki te godzą w dobre imię naszego Teatru i są swego rodzaju "zdradą" wobec jego patrona. Zwłaszcza, że przytoczone przez Pana przykłady sformułowań, czerpiących swój źródłosłów z języka angielskiego, w języku polskim funkcjonują od bardzo dawna.
Na "fajfy" (czyli popołudniowe herbatki, czy też odbywające się o godzinie piątej po południu zabawy taneczne) chodzili przed wojną do resursy nasi dziadowie (polecam tu książkę Mai Łozińskiej "Smaki dwudziestolecia" PWN 2011), a w latach 60-tych do lokali w modnych uzdrowiskach czy do słynnej warszawskiej Stodoły nasi rodzice (można tu choćby przywołać, przywróconą kilka lat temu do życia, tradycję słynnych "fajfów" sopockich). Dziś możemy je odnaleźć w stołecznych i nie tylko stołecznych klubach. "Fajfy w bibliotece" organizuje od kilku lat Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach, audycje zatytułowane Five o’clock, będące cyklicznymi spotkaniami ze sławnymi muzykami prowadzi radiowa "Dwójka" – przykłady można by mnożyć.
Fajfy bez trudu odnajdziemy też w literaturze polskiej:
"Na kanapie zasiadała pani Zofia, jedyny żeński członek Akademii Literatury, i kierowała rozmową niczym dystyngowane matrony z przedwojennych czasów – przypominało mi to 'fajfy’ u mojej matki, tudzież przyjęcia u kanoniczek". (Witold Gombrowicz "Wspomnienia polskie"),
"Misia Sert zaprosiła nas na fajf z różnymi Rotszyldami …". (Antoni Słonimski "Alfabet wspomnień")
itd. itd.
Podobna sytuacja zachodzi w przypadku protest songu, którego to sformułowania używamy, wg "Słownika języka polskiego" PWN, dla określenia "piosenki wyrażającej protest wobec aktualnych negatywnych zjawisk społeczno-politycznych". Znalezienia bazującego na źródłosłowie polskim adekwatnego, a nie ocierającego się o językową niezręczność, określenia tego zjawiska, graniczy z niemożliwością. Doświadczenie uczy, że niektóre działania mające na celu poszukiwanie za wszelką cenę rodzimych ekwiwalentów sformułowań zapożyczonych z języków obcych, (jak choćby odległe już na szczęście próby zastąpienia szlafroka porannikiem, a durszlaka cedzakiem), zostały odrzucone przez żywą tkankę języka i jego użytkowników.
Język jest materią żywą, ewoluującą, zmienia się nieustannie, tak jak zmienia się świat wokół nas i jak zmieniamy się my sami. Czynniki generujące te zmiany znajdziemy w różnych dziedzinach życia społecznego: w sztuce, technice, nauce, modzie, polityce, ekonomii. Zapożyczanie obcych struktur językowych, tworzenie neologizmów towarzyszyło językowi polskiemu od zawsze i niekoniecznie proces ten dokonywał się świadomie. Przodkowie nasi czerpali pełnymi garściami z łaciny, francuskiego czy niemieckiego, w świecie dzisiejszym do miana lingua franca awansował język angielski. Ale podobnie jak to było w latach minionych, zapożyczenia najbardziej rażące, niezręczne i nieużyteczne wyeliminuje czas, a język polski przetrwa, gdyż posiada (pozwoli Pan, że zacytuję tu prof. Bogusława Bakułę, historyka literatury polskiej, kierownika Zakładu Komparatystyki Literackiej i Kulturowej w Instytucie Filologii Polskiej UAM, który kilka dni temu wygłosił w naszym Teatrze wykład dotyczący języka literackiego Doroty Masłowskiej), "wystarczająco silną barierę immunologiczną, która chroniła go przed wielowiekowymi skutkami rusyfikacji czy germanizacji". Zresztą współczesne językoznawstwo coraz częściej odchodzi od stanowiska preskryptywnego, z góry rozstrzygającego, jak dany język powinien wyglądać, na rzecz stanowiska deskryptywnego, tj. opisu zmian językowych bez ich wartościowania.
Zgadzam się w pełni, ze do zadań teatru należy również pielęgnowanie rodzimego języka i ludzie sceny zawsze powinni o tym pamiętać. Jednak teatr jest też strukturą żywą, ewoluującą i musi posługiwać się językiem żywym, którym posługują sie nasi współcześni, dającym szansę dotarcia do wszystkich pokoleń. Literatura współczesna też posługuje się już innym językiem niż ten, którego używał ojciec polskiej komedii. Na scenie polskiej powinno, moim zdaniem, znaleźć się miejsce zarówno dla nieśmiertelnych fraz fredrowskich, jak i dla Doroty Masłowskiej i jej współczesnych.

Mieszkańcy, aktorzy, media – wszyscy muszą przyzwyczaić się do zmian wprowadzanych przez nową dyrektor gnieźnieńskiego Teatru im. A. Fredry. Niektórzy przyjmą je bez większych problemów, innym nie będą one odpowiadały. Dopiero czas pokaże czy wpłyną one pozytywnie na działalność gnieźnieńskiej sceny.