Spadkodawca może zapisać swój spadek w testamencie na wypadek śmierci, lub też darować jeszcze za życia każdemu, komu tylko zechce. Często oznacza to, osoby bliskie (małżonkowie, rodzice, dzieci, wnukowie), które dziedziczyłyby spadek normalnie na podstawie ustawy, nie mogą domagać się spadku, gdyż spadkodawca zapisał lub darował swój majątek innym osobom. Przypomnieć należy, że właśnie zachowek jest jedną z form, która ma zapewnić takim pokrzywdzonym osobom możliwość zapłaty od osób, które otrzymały spadek na podstawie testamentu, lub wcześniej w darowiźnie. Zachowek wynosi połowę udziału spadkowego, który by przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości tego udziału.
W maju 2023 r. weszły w życie nowe przepisy, które wprowadziły zmiany dotyczące zachowku. Osoba, od której żąda się zapłaty z tytułu zachowku w postępowaniu sądowym może żądać:
- 1) Odroczenia terminu płatności – oznacza to, że zobowiązany do zapłaty zachowku może wnosić o to, aby sąd wyznaczył mu dłuższy termin, w którym będzie mógł zdobyć środki na zapłatę zachowku.
- 2) Rozłożenia na raty – oznacza to, że zobowiązany do zapłaty zachowku może wnosić, aby sąd rozłożył zasądzoną od niego kwotę zachowku na raty. Termin rat nie może przekraczać łącznie pięciu lat. W szczególnych przypadkach sąd może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć ten pięcioletni termin. Zmieniony termin nie może być jednak dłuższy niż dziesięć lat.
- 3) Obniżenia kwoty – oznacza to, że zobowiązany do zapłaty zachowku może wnosić, aby sąd obniżył wysokość kwoty zachowku, jaka normalnie by przypadała. Może to jednak nastąpić tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Sąd, który rozpatruje wniosek o odroczenie terminu płatności, rozłożenie na raty, lub obniżenie, bada sytuację osobistą i majątkową zarówno tego, kto domaga się zachowku, jak i tego, kto ten zachowek ma zapłacić.
Kolejną zmianą w przepisach spadkowych, która dotyczy zachowku jest możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku jeszcze za życia spadkodawcy. Osoba, która jest potencjalnie uprawniona do zachowku może zawrzeć umowę z żyjącym jeszcze potencjalnym spadkodawcą, że zrzeka się prawa do zachowku po nim w całości lub części. W praktyce będzie to wówczas miało takie znaczenie, że gdy spadkobierca umrze, to wówczas potencjalnie uprawniony do zachowku nie będzie mógł domagać się zapłaty zachowku od nikogo. Wcześniej przed zmianą przepisów, zrzeczenie się zachowku za życia spadkodawcy nie było możliwe.
Poniżej artykuł w wersji potocznej, dla osób nie posiadających wiedzy prawnej:
Osoba, która zostawia spadek, może zdecydować, co stanie się z jej majątkiem po śmierci. Może to zrobić poprzez sporządzenie testamentu albo nawet wcześniej, darując swoje dobra komu tylko chce, jeszcze za życia. W praktyce oznacza to, że bliscy, tacy jak małżonkowie, rodzice, dzieci czy wnuki, którzy normalnie odziedziczyliby majątek zgodnie z ustawą, nie będą mieli prawa do spadku, jeśli spadkodawca przekazał go innej osobie poprzez testament lub darowiznę. Warto pamiętać, że zachowek jest pewnym środkiem, który umożliwia tym, którzy zostali pominięci, żądanie części spadku od tych, którzy otrzymali go na podstawie testamentu lub wcześniejszej darowizny. Zachowek wynosi połowę tego, co przypadałoby z ustawowego dziedziczenia, a w przypadku trwałej niezdolności do pracy lub małoletniego uprawnionego zstępnego – dwie trzecie.
W maju 2023 roku weszły w życie nowe przepisy dotyczące zachowku. Osoba, która jest zobowiązana do zapłaty zachowku w postępowaniu sądowym, ma teraz możliwość żądania:
- Przedłużenia terminu płatności – oznacza to, że ta osoba może wnosić o wyznaczenie dłuższego okresu, w którym będzie mogła zdobyć środki na spłatę zachowku.
- Rozłożenia płatności na raty – oznacza to, że osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może prosić sąd o podzielenie całej kwoty na raty. Okres spłaty nie może przekroczyć pięciu lat. W wyjątkowych sytuacjach sąd może przedłużyć termin płatności lub odroczyć termin zapłaty już wymagalnych rat, ale nie dłużej niż dziesięć lat.
- Zmniejszenia kwoty – oznacza to, że osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może wnosić o obniżenie sumy, jaką normalnie musiałaby zapłacić. Jednak sąd może na to przystać tylko w szczególnie uzasadnionych sytuacjach.
Sąd, który rozpatruje wniosek o przedłużenie terminu płatności, rozłożenie na raty lub obniżenie kwoty, bada sytuację finansową i życiową zarówno osoby domagającej się zachowku, jak i osoby, która ma ten zachowek zapłacić.
Kolejną zmianą dotyczącą zachowku jest możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku jeszcze za życia spadkodawcy. Osoba, która potencjalnie ma prawo do zachowku, może zawrzeć umowę z żyjącym spadkodawcą, w której zrzeka się prawa do zachowku po nim, całkowicie lub częściowo. W praktyce oznacza to, że jeśli spadkodawca umrze, osoba ta nie będzie miała prawa żądać zapłaty zachowku od nikogo. Wcześniej taka opcja nie była możliwa przed zmianą przepisów.
Kontakt: Adwokat Gniezno.
