W piątek w Muzeum Początków Państwa Polskiego otwarto wystawę wystawa „BUNT – Der Sturm – Die Aktion. Polscy i niemieccy ekspresjoniści”. Na uroczystość przybyli rónież goście z Niemiec. Wystawę można oglądać do 15 stycznia 2012 roku.
Celem wystawy jest uzmysłowienie odbiorcom, jakim fenomenem na mapie europejskiej awangardy XX wieku była utworzona w Poznaniu grupa artystyczna „Bunt”. Wysiłek kuratorów wystawy skupił się przede wszystkim na próbie porównania sztuki polskich i niemieckich ekspresjonistów oraz ukazaniu inspiracji płynących ze strony artystów skupionych wokół pism „Die Aktion” i „Der Sturm”, które przenikały do Wielkopolski z Niemiec.
Eksponaty pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, polskich kolekcji prywatnych, jak również Lindenau-Museum w Altenburgu, Fundacji Moritzburg Kunstmuseum des Landes Sachsen-Anhalt w Halle oraz niemieckich kolekcjonerów. Wystawie towarzyszy bogato ilustrowany katalog opracowany przez polskich i niemieckich kuratorów.
Wystawa prezentowana będzie w nowej, zmodernizowanej przestrzeni wystawienniczej Muzeum Początków Państwa Polskiego.
W trakcie rewolucyjnych wydarzeń powojennych ekspresjonizm przeżył ponowny rozkwit i zyskał nieoczekiwaną popularność. Dotyczyło to szczególnie grafiki drukowanej, głównie drzeworytu i linorytu w licznych, po części emeferycznych gazetach i czasopismach, na ulotkach czy w teczkach artystycznych. W latach 1918-1925 powstawały ogromne ilości grafik – uskrzydlonych zapewne dynamiką tego czasu – o zaskakująco wysokiej jakości. Ekspresjonizm, często błędnie rozumiany jako specyficznie „niemiecki” styl awangardowy, okazał się przełamującym narodowe granice wyrazem całego pokolenia.
Pojęcia „Bunt”, „Sturm” (pol. Burza) i „Aktion” (Akcja) są znamionami ducha epoki, a jednocześnie nazwami ugrupowań artystycznych. Powstałe w latach 1910/1911 czasopisma „Der Sturm” i „Die Aktion” stały się centralnymi punktami środowiska artystów ekspresjonistycznych w Berlinie. Zażyłe kontakty z kręgami ekspresjonistów berlińskich utrzymywała założona w 1918 roku w Poznaniu polska grupa artystyczna „Bunt”. Dzieła artystów tych trzech ugrupowań w podobny sposób odzwierciedlały ducha epoki – pomimo odmiennej orientacji politycznej i różnic narodowych.
Prace pochodzą z polskich zbiorów publicznych: Muzeum Narodowego w Poz¬naniu, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym, z niemieckich zbiorów publicznych: Lindenau-Museum w Altenburgu, Stiftung Moritzburg Kunstmuseum des Sachsen-Anhalt w Halle oraz kolekcji prywatnych z Polski i Niemiec.
Grupa artystyczna Bunt
Poznańską grupę plastyczną Bunt (1918-1920) stworzyli artyści związani z czasopismem „Zdrój” (1917-1922), pierwszym na ziemiach polskich ekspresjonistycznym periodykiem, wyda¬wanym przez wielkopolskiego artystę-ziemianina Jerzego Hulewicza. Pismo miało początkowo secesyjny charakter nawiązujący do wydawanych na przełomie XIX i XX stulecia polskich czasopism: „Życia” oraz „Chimery”. Szybko jednak przeszło przeobrażenie, a także zaczęło radykalizować się ideologicznie – od III tomu (kwiecień – czerwiec 1918) miało już wyraźnie ekspresjonistyczny charakter. Głównym rzecznikiem zmian był Stanisław Kubicki, obok Hulewicza drugi najważniejszy członek grupy. Inspiracje czerpano z dwu niemieckich ekspresjonistycznych czasopism: „Die Aktion” i „Der Sturm”.
Sztuka uprawiana przez młodych artystów znacznie wykraczała poza ramy nakreślone możliwościami „Zdroju”, toteż wkrótce przy czasopiśmie uformowała się grupa plastyczna. Poza wspomnianymi już Hulewiczem i Kubickim należeli do niej także: żona Stanisława, Margarete Schuster-Kubicka, Stefan Najgrakowski, Jan Panieński, Władysław Skotarek, Stefan Szmaj, Artur Maria Swinarski, Jan Jerzy Wroniecki oraz jedyny w tym gronie rzeźbiarz, August Zamoyski. Nie wiadomo, kto był autorem wieloznacznej, ale trafnie ujmującej istotę ich twórczości nazwy: Bunt. Z jednej strony twórczość poznańskich artystów była, zgodnie ze znaczeniem w języku niemieckim: kolorowa, barwna, nawet pstra, z drugiej zaś wyrażała szeroko pojętą niezgodę na panujący porządek rzeczy. Symbolem owej niezgody oraz buntu stała się waląca się wieża Babel – motyw przewodni plakatu do pierwszej wystawy grupy.
Wspomniana wystawa, otwarta w Poznaniu 1 kwietnia 1918 roku w aurze skandalu obyczajowego, stała się demonstracją no¬wej sztuki. Artyści Buntu posługiwali się zintensyfikowanym przekazem wizualnym, nierzadko antyestetycznym i kontro¬wersyjnym. Chcieli w ten sposób wpływać na przeobrażenie człowieka i otaczającego go świata. Opowiadali się za wolnością w szerokim tego słowa znaczeniu – narodową, polityczną, obyczajową itp., czego dowodem było m.in. ich żywe zaangażowanie w radykalne ruchy społeczne, a także w działalność niepodległościową. Wyrazem tego stał się udział prawie wszystkich członków Buntu w powstaniu wielkopolskim (1918-1919) oraz w wojnie polsko-bolszewickiej (1919-1921).
Die Aktion
W czasie I wojny światowej w „Aktion” pojawiało się coraz więcej prac artystycznych. Pfemfert skoncentrował się na literaturze i sztukach pięknych, by nie narażać na niebezpieczeństwo czasopisma z powodu jego wrogiego nastawienia do wojny. Owa postawa objawiała się wyraźnym brakiem hurapatriotyzmu. Do roku 1918 w czasopiśmie ukazało się wiele ważnych dzieł artystycznych. Swoje prace zamieszczali między innymi Otto Freundlich, Ludwig Meidner, Georg Schrimpf, Katharina Heise. Mimo konkurencyjnego stosunku „Sturmu” i „Aktion”, kręgi artystyczne czasopism częściowo się pokrywały.
W latach 1917-1918 Pfemfert zorganizował 11 wystaw grafików „Aktion”. W tym czasie utrzymywał również kontakt z Margarethe i Stanisławem Kubickim i polską grupą artystyczną „Bunt”, której poświęcono jedną z wystaw oraz specjalne wydanie czasopisma.
Od 1921 roku Pfemfert zaczął wycofywać się ze sztuki i literatury, rozczarowany ich siłą oddziaływania. Czasopismo istniało do 1932 roku jako jednoznacznie politycznie zorientowany periodyk. Pfemfert wyemigrował do USA, zahaczając o Czechosłowację, Francję i Portugalię, a o 1941 roku pracował w Meksyku jako fotograf.
Der Sturm
Charakterystyczne dla działalności grupy „Sturm” było ich międzynarodowe ukierunkowanie. Wiele wystaw „Sturmu” objechało kraje Europy. Galeria „Sturmu” spopularyzowała w Niemczech zarówno włoski futuryzm jak i orfizm francuskiego artysty Roberta Delaunaya. Zorganizowany w 1913 roku przez Waldena „Pierwszy Niemiecki Salon Jesienny” ukazał pogłębiony przegląd europejskich ruchów awangardowych.