W pierwszy dzień lutego przypada rocznica poświęcenia katedry gnieźnieńskiej – matki wszystkich kościołów w Polsce, świadka wielu ważnych wydarzeń historycznych i sanktuarium św. Wojciecha, głównego patrona naszej Ojczyzny. Z tej okazji w bazylice odprawiono mszę świętą.
Gdy w 1000 r. została powołana do życia archidiecezja gnieźnieńska podczas tzw. Zjazdu Gnieźnieńskiego, tutejszy kościół został podniesiony do godności katedry (kościoła biskupiego). Ta przedromańska świątynia przeżyła – opierając się na relacji nie zawsze wiarygodnego Thietmara – swój pierwszy wstrząs w 1018 r. – ponoć kościół uległ pożarowi, ale już 7 lat później odbyła się w niej pierwsza w dziejach państwa polskiego koronacja królewska. Odtąd będzie aulą koronacyjną królów polskich do 1300 r. (Mieszko I, Bolesław Śmiały, Przemysław II i Wacław Czeski).
W wyniku zamieszek wewnętrznych i następnie najazdu na Gniezno księcia czeskiego Brzetysława (1037-1039) katedra uległa całkowitej dewastacji. Ok. połowy XI w. przystąpiono do budowy nowej świątyni, trzynawowej o długości ok. 48 m i szerokości wraz z murem 26,2 m. Od wschodu zakończona była trzema absydami. Dla tego kościoła zostały ufundowane w ostatniej ćwierci XII w. słynne brązowe drzwi.
Abp Jarosław Bogoria Skotnicki (1342-1374) rozpoczął budowę nowej świątyni w stylu gotyckim, zakończoną pod koniec XIV w. W zamierzeniach arcybiskupa miała być ponownie miejscem koronacyjnym królów polskich, stąd zaprojektowano szczególnie starannie wystrój plastyczny wnętrza. Jest to kościół trzynawowy z ambitem (obejście za prezbiterium), ale bez transeptu, na co nie pozwalały rozmiary stoku góry. Ambitne założenia budowniczych katedry sprawiły, że należy ona nie tylko do najbardziej monumentalnych zabytków architektury gotyckiej w Polsce, ale jest także jedynym w Polsce przykładem katedry koronacyjnej prawdziwej w sensie typu architektonicznego. Wieże katedry dobudowano w XV i XVI w., kaplice zaś wokół naw bocznych i ambitu w XVI-XVIII w. (ostatnią ukończono w 1730 r.).
Pożar katedry w 1613 r. zniszczył dachy i hełmy wież. W drugiej połowie XVII w. ustawiono, w miejsce dotychczasowej drewnianej gotyckiej tumby, drewnianą imponującą konfesję św. Wojciecha, wykonaną na wzór rzymskiej konfesji Berniniego. Kolejny pożar 25.VIII.1760 r. spowodował bardzo poważne zniszczenia, m. in. zawaliło się sklepienie nad prezbiterium. Odbudowę katedry powierzono architektowi królewskiemu Efraimowi Szregerowi, który gotyckie wnętrze prezbiterium i nawy głównej przebudowywał w stylu barokowo-klasycyzującym. Bryle katedry zaś nadał jednolity wygląd. Kaplice boczne pokrył poziomym dachem i otoczył je wspólnym architektonicznie urozmaiconym murem. Na szczytach wież umieścił barokowe hełmy. Jemu zawdzięczamy dzisiejszy wygląd zewnętrzny katedry.
Od 1986 r. prowadzone są dalsze prace renowacyjne, w ramach których zbudowano nowy ołtarz główny na początku prezbiterium, a w głębi wystawiono cokół dla XVII-wiecznego relikwiarza św. Wojciecha. Oczyszczono również cegły z pobiały oraz pokryto niektóre fragmenty architektoniczne kolorowymi farbami na wzór odkrytych w trakcie prac regotyzacyjnych.
W latach 1989-1994 okna w nawie głównej zostały ozdobione witrażami (projekt i wykonawstwo Marii Powalisz-Bardońskiej z Poznania). W 1992 r. zainstalowano w nawie głównej trzy potężne żyrandole (proj. artysta-rzeźbiarz Wawrzyniec Samp z Gdańska). W prezbiterium ustawiono w latach 1995-1996 odnowioną, siedemnastowieczną konfesję św. Wojciecha. W pierwszych miesiącach kwietnia 1997 r. zrekonstruowano i ustawiono za konfesją późnogotycką tumbę św. Wojciecha, nakrytą marmurową płytą z wyobrażeniem Świętego, wykonaną przez gdańskiego rzeźbiarza Hansa Brandta. W kwietniu (14) tegoż roku katedra otrzymała nowy ołtarz w stylu romańskim (na wzór akwizgrańskiego w kaplicy pałacowej Karola Wielkiego), wykonany w Niemczech według projektu artysty-rzeźbiarza Heinricha Gerharda Bückera. Krzyż ołtarzowy z kryształu syberyjskiego ufundował kanclerz Helmut Kohl.
W dniu 3.VI.1997 r. Ojciec Święty Jan Paweł II poświęcił nowy ołtarz, konfesję i tumbę. Jednym z najcenniejszych i najstarszych zabytków są tzw. Drzwi Gnieźnieńskie, odlane w brązie w ostatniej ćwierci XII w. Scenariusz ich składa się z życiorysu św. Wojciecha przedstawionego w 18 płaskorzeźbach oraz obramienia (bordiury) wypełnionej szeregiem symboli stanowiących komentarz do kolejnych scen figuralnych, a niekiedy uzupełniających ich treść.
Obramienia (portale) otworów wejściowych do kaplic stanowią wyjątkowy zbiór w skali całego kraju. Reprezentują one sztukę baroku od jej wczesnych form począwszy (1626-1730). Katedra gnieźnieńska posiada obecnie najpiękniejszy w Polsce zestaw monumentalnych krat architektonicznych, ilustrujących sztukę kowalstwa artystycznego od XIV/XV do XVIII w. (4 kraty gotyckie, 4 – renesansowe, 9 – barokowych). Do najciekawszych należą: krata kaplicy Kołudzkich, odznaczająca się wykwintnością i elegancją rysunku oraz nienagannym wykonaniem detali; i krata tzw. Nowego Kapitularza.
Do dnia dzisiejszego zachowało się w katedrze ponad 70 dzieł sztuki sepulkralnej od XV do XX w.: pomniki, epitafia i tablice napisowe. Spośród nich na uwagę zasługują umieszczone pod chórem muzycznym: płyta nagrobna odlana z brązu arcybiskupa Jakuba z Sienna (zm. 1480) wykonana w nieznanym nam warsztacie flandryjskim oraz epitafium z czerwonego marmuru węgierskiego prymasa Zbigniewa Oleśnickiego (zm. 1493) dłuta Wita Stwosza. Wykonawcami innych monumentów byli tak sławni artyści, jak Jan Florentczyk, Bartolomeo Berreci, Jan Maria Padowano, Hieronim Ganavasi, Sebastian Sala, Andrzej Schluter, Pompeo Ferrari.